Trước khi đăng đàn trả lời chất vấn trực tiếp vào chiều 4/6, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà đã gửi báo cáo đến các vị đại biểu Quốc hội.
Công tác quản lý đất đai một số tỉnh, thành phố có nhiều khiếu nại, tố cáo là nội dung lớn đầu tiên tại báo cáo.
Nằm trong danh sách này ngoài Hà Nội, Tp. HCM còn có Đà Nẵng, Cần Thơ, Hải phòng và một số tỉnh khác.
Luôn khó và nóng
Với Hà Nội, Bộ trưởng cho biết, trong giai đoạn từ 2014- 6/2018, thành phố đã thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất 4.188 dự án với diện tích 13.462,49 ha. Từ năm 2014 đến tháng 5/2018 đã đấu giá quyền sử dụng đất được khoảng hơn 20 nghìn tỷ đồng.
Bắc Ninh trong năm 2017 đã quyết định giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất để thực hiện 123 dự án với diện tích thu hồi 267,04 ha.
Hải Phòng có số dự án phải thu hồi đất theo quy định từ năm 2014 đến nay là hơn 834 dự án với tổng diện tích là 3.825,7 ha.
Đà Nẵng đã thu hồi, bồi thường hơn 725 ha; giao đất, cho thuê đất trên 2.122 ha sau ba năm thực hiện Luật Đất đai.
Tp.HCM thì từ tháng 9/2015 – 2017 đã giải quyết hồ sơ nghĩa vụ tài chính cho 189 trường hợp thu gần 50 nghìn tỷ đồng. Từ năm 2013-2017, đã tổ chức thực hiện đấu giá 18 khu đất, với tổng diện tích 6.282 ha và tổng giá trị đấu giá là hơn 1.845 tỷ đồng.
Bộ trưởng nhận định, giá đất và tài chính đất đai tại các tỉnh, thành phố lớn, nơi có tốc độ phát triển kinh tế xã - hội nhanh, luôn là vấn đề khó và nóng. Việc thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có liên quan trực tiếp đến giá đất, người sử dụng đất; tại các khu vực này là nơi có nhiều dự án có quy mô sử dụng đất lớn với vị trí thuận lợi, sinh lời cao, giá đất tại các đô thị luôn cao hơn gấp nhiều lần so với các tỉnh, thành phố khác…
Trong những năm qua việc xác định giá đất tại các tỉnh, thành phố luôn được quan tâm thực hiện phù hợp với quy định của pháp luật và cơ bản sát với thị trường, các địa phương đã xây dựng, ban hành và công bố công khai bảng giá đất theo quy định. Công tác xác định giá đất cụ thể đã được các tỉnh, thành phố tổ chức thực hiện theo quy định, quy trình (thông qua Hội đồng thẩm định giá đất cấp tỉnh thẩm định trước khi Ủy ban nhân dân quyết định giá đất).
Nguồn thu từ đất đai (không tính các khoản thu từ phí, lệ phí) tăng qua các năm đóng góp lớn cho ngân sách địa phương. Điển hình như Hà Nội năm 2014 là 14.218 tỷ đồng, năm 2015 là 20.453 tỷ đồng, năm 2016 là 33.894 tỷ đồng. Đà Nẵng, năm 2014 là 1.255 tỷ đồng, năm 2015 là 2.517 tỷ đồng, năm 2016 là 3.166 tỷ đồng.
Tp.HCM năm 2014 là 9.1992 tỷ đồng, năm 2015 là 21.394 tỷ đồng, năm 2016 là 23.894 tỷ đồng.
Đơn thư đã giảm dần
Liên quan đến việc thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo về đất đai, báo cáo nêu, trước năm 2013, mỗi năm Bộ Tài nguyên và Môi trường nhận được từ 6.000 đến 10.000 đơn.
Sau khi Luật Đất đai năm 2013 có hiệu lực thi hành đến nay, đơn thư gửi đến Bộ giảm dần (năm 2017 chỉ còn 3.500 đơn), trong đó gần 2% số vụ việc thuộc thẩm quyền của Bộ (năm 2016 là 18 vụ, năm 2017 là 25 vụ), hơn 80% đơn đang thuộc thẩm quyền giải quyết của địa phương, gần 18% đơn đã có quyết định giải quyết cuối cùng (hoặc lần 2).
Trong đó, từ năm 2013 đến nay, đơn khiếu nại chiếm 70% (đa số là đơn có nội dung khiếu nại liên quan đến việc áp dụng chính sách pháp luật đất đai trước năm 2013), đơn tranh chấp đất đai chiếm 12% (đa số tranh chấp giữa cá nhân với cá nhân); đơn đòi lại đất cũ chiếm 7%; đơn tố cáo sai phạm về đất đai 11%.
Qua công tác tiếp nhận đơn thư, khiếu nại tố cáo của công dân gửi về Bộ thời gian gần đây cho thấy một số tỉnh, thành phố có tỷ lệ người dân gửi đơn khiếu nại, tố cáo tương đối cao.Như Hà Nội có 2.072 đơn, Tp.HCM 1.125 đơn, Đà Nẵng 132 đơn, Bình Định 630 đơn, Đồng Tháp 398 đơn, Khánh Hòa 368 đơn, Hải Phòng 357 đơn...
Người đứng đầu ngành Tài nguyên và Môi trường nhận định, công tác quản lý nhà nước về đất đai của một số tỉnh, thành phố có nhiều khiếu nại, tố cáo về đất đai còn một số hạn chế. Như việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật đất đai còn chậm hơn so với thời điểm Luật Đất đai năm 2013 có hiệu lực thi hành, việc giao đất có thu tiền sử dụng đất và cho thuê đất theo hình thức đấu giá quyền sử dụng đất nhằm khai thác nguồn lực đất đai thực hiện còn rất hạn chế, hầu hết là vẫn thực hiện giao, cho thuê trực tiếp cho các nhà đầu tư.
Nguyên nhân là do nhiều địa phương đặt nặng thu hút đầu tư hơn là việc tăng thu ngân sách nhà nước thông qua đấu giá quyền sử dụng đất.
Bên cạnh đó, công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư vẫn còn nhiều bất cập, khiếu kiện luôn chiếm tỷ lệ cao (khoảng 70%), chưa đảm bảo sinh kế cho người bị thu hồi, phát sinh nhiều chi phí (như: chuyển đổi chỗ ở, việc làm, học hành, đi lại, thu nhập, y tế, tâm lý, hòa nhập cộng đồng nơi ở mới..). Cuộc sống "hậu thu hồi đất, hậu tái định cư" của người dân tiềm ẩn nhiều rủi ro trong khi điều kiện đảm bảo về an sinh xã hội chưa cao, trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cũng như cơ chế phối hợp giữa các cấp, các ngành chưa kịp thời và chặt chẽ.